Đêm 16 tháng Giêng âm lịch, người dân Ma Coong ở xã Thượng Trạch, Quảng Bình tổ chức Lễ hội Đập Trống, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.
Nằm sâu trong lòng đại ngàn Trường Sơn, dưới bóng những tán rừng rậm rạp, đồng bào Ma Coong đã gìn giữ và phát triển đời sống của mình qua bao thế hệ. Rừng là mái nhà, là nguồn sống, là nơi lưu giữ những truyền thuyết huyền bí về thiên nhiên hùng vĩ và cuộc đấu tranh kiên cường của người dân bản địa để bảo vệ quê hương, văn hóa độc đáo của mình. Lễ hội đập trống Ma Coong, diễn ra vào đêm 16 tháng Giêng âm lịch hàng năm, là minh chứng rõ nét cho tinh thần bất khuất, bản sắc văn hóa đặc trưng của người Ma Coong ở miền biên viễn phía tây Quảng Bình. Từ đời này sang đời khác, tiếng trống rền vang, tiếng hát ngân nga, những điệu múa truyền thống đã trở thành sợi dây kết nối, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa quý báu của dân tộc.
Để đến với người Ma Coong, du khách phải vượt qua hành trình gian nan, từ Km 0 đường 20 Quyết Thắng men theo 60 km đường rừng đèo dốc khúc khuỷu, gần sát biên giới Việt – Lào. Người Ma Coong thuộc dân tộc Bru – Vân Kiều, sử dụng ngôn ngữ Môn – Khmer, có mối liên hệ gần gũi với tiếng Tà Ôi, Cơ Tu. Ở Quảng Bình, họ chủ yếu sinh sống ở xã Thượng Trạch và một bộ phận nhỏ xen cư với người A Rem ở xã Tân Trạch, huyện Bố Trạch. Cuộc sống gắn bó lâu đời với dãy Trường Sơn hùng vĩ đã hun đúc cho người Ma Coong những nét văn hóa độc đáo, trong đó Lễ hội đập trống là lễ hội quan trọng nhất trong năm, thể hiện nét đẹp văn hóa truyền thống của cộng đồng.
Nghi thức đập trống vang vọng khắp làng.
Mỗi khi tết Nguyên đán vừa kết thúc, người Ma Coong lại nô nức chuẩn bị cho Lễ hội đập trống, một nghi lễ chào đón mùa trăng mới. Truyền thuyết kể rằng, ngày xưa, người Ma Coong sống giữa núi rừng, đời sống tuy bấp bênh nhưng yên bình. Bỗng một ngày, một con khỉ ác to lớn xuất hiện, hằng đêm phá rẫy, phá bản, khiến dân làng mất mùa, đau ốm triền miên. Không thể bắt giữ hay đuổi khỉ ác, người Ma Coong đã nghĩ ra cách dùng tiếng trống âm vang để xua đuổi nó. Họ tin rằng tiếng trống cùng sự giúp đỡ của Giàng đã khiến khỉ ác không dám trở lại, mang lại bình yên cho bản làng. Từ đó, Lễ hội đập trống ra đời, trở thành dịp để người Ma Coong thể hiện lòng thành kính với thần linh, tưởng nhớ tổ tiên và cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, cuộc sống ấm no.
Già làng làm lễ tế cúng Giàng
Lễ hội là sự kiện trọng đại được cả bản làng chuẩn bị chu đáo trong nhiều tháng. Tâm điểm của lễ hội là chiếc trống được chế tác tỉ mỉ từ cây chi-cúp – báu vật của rừng Trường Sơn. Tang trống có đường kính 50 – 60 cm, được bịt mặt bằng da bò hoặc trâu, xưa kia là da thú rừng. Sợi mây rừng và nêm được sử dụng để căng mặt trống. Dùi trống cũng được làm từ mây rừng. Mỗi năm, da trống được thay mới, còn tang trống được cất giữ cẩn thận cho mùa lễ hội năm sau.
Dân làng chuẩn bị trống.
Lễ vật dâng Giàng của người Ma Coong là sự kết hợp độc đáo giữa rượu cần nồng nàn, gà trống oai vệ, cá tươi ngon, xôi trắng thơm, ngọn mây thanh tao và một khúc thân cây đoác mang ý nghĩa tâm linh. Để chuẩn bị cho lễ hội, người Ma Coong thể hiện sự tôn trọng và lòng thành kính của mình. Từ tháng 5 âm lịch, họ ngăn đập trên con suối Aky, một khu vực thiêng liêng cấm đánh bắt, để dành riêng cho lễ cúng Giàng. Đến ngày hội, già làng là người đầu tiên được phép thả lưới bắt cá cúng thần, sau đó dân bản mới xuống đánh bắt, thể hiện sự tôn nghiêm và trật tự của nghi lễ. Trước đây, việc vi phạm luật lệ ở khu vực cấm sẽ bị phạt rất nặng, thường là ba vò rượu cần lớn, cho thấy sự nghiêm minh và ý thức bảo vệ truyền thống của người Ma Coong.
Lễ vật cúng Giàng Ma Coong
Sáng sớm, lễ hội đập trống Ma Coong rộn ràng tiếng cười nói. Từ khắp các bản làng, thậm chí từ nước bạn Lào, đồng bào Ma Coong, già trẻ, lớn bé, diện những bộ quần áo đẹp nhất, cùng nhau đổ về bản Cà Roòng I. Nét vui tươi, háo hức hiện rõ trên từng gương mặt. Tại nơi hành lễ, mâm lễ được bày biện chu đáo, chiếc trống thiêng được treo trang trọng. Năm người đại diện cho các dòng họ có công khai phá vùng đất này, đảm nhận vai trò chủ lễ, theo truyền thống cha truyền con nối, giữ gìn nét văn hóa đặc sắc của cộng đồng.
Lễ hội Đập Trống Macoong: mừng xuân, đón Tết
Lễ hội Đập Trống Macoong: Mừng xuân, đón Tết
Tiếng trống khai hội vang lên, báo hiệu lễ hội đập trống của người Ma Coong chính thức bắt đầu. Không khí rộn ràng, náo nhiệt bao trùm cả bản làng. Già làng, các bậc cao niên, cùng bà con dân bản, đại biểu và du khách cùng nâng chén rượu mừng mùa trăng mới, tay vỗ theo nhịp trống, hòa mình vào dòng chảy lễ hội. Tiếng trống dồn dập, rền vang giữa núi rừng Trường Sơn, hòa cùng men rượu cần, như tiếp thêm sức mạnh cho những người tham gia. Theo quan niệm của người Ma Coong, mặt trống phải nứt vỡ trong đêm hội mới mang lại mùa màng bội thu. Niềm tin ấy khiến cả chủ lẫn khách đều hăng say, nhiệt tình đánh trống đến khi mặt trống vỡ tan tành. Những thanh niên trai tráng khỏe mạnh, trổ tài đánh trống nhanh, dồn dập theo tiếng chiêng, cùng cất tiếng hô vang: “Roa lữ, Giàng ơi!” (Sướng quá, Giàng ơi!), tiếng hô vang vọng vào đêm, như lời khấn nguyện gửi đến thần linh, cầu mong một năm mới an lành, sung túc.
Tráng sĩ thi tài trống trận.
Tiếng trống cuối cùng vang lên, cũng là lúc những lời hẹn ước ngọt ngào được trao đổi, tiếng cười giòn tan hòa cùng men rượu say nồng. Lửa trại dần tàn, ánh bình minh le lói trên đỉnh núi, báo hiệu lễ hội đã khép lại. Mọi người lưu luyến chia tay, tâm trí rộn ràng hy vọng về một năm mới an lành, sung túc. Trống hội được hạ xuống, cất giữ cẩn thận, chờ đợi ngày hội năm sau, khi tiếng trống lại vang lên, khơi dậy niềm vui và hy vọng trong lòng người dân.
Lễ hội đập trống Ma Coong, vốn là nghi thức thiêng liêng của đồng bào Bru – Vân Kiều phía tây Quảng Bình, nay đã vươn ra khỏi phạm vi bản làng, trở thành điểm hẹn thu hút du khách thập phương. Con đường đến với các bản làng Ma Coong, ẩn chứa nét đẹp hoang sơ của núi rừng, là hành trình đầy mê hoặc. Du khách sẽ được chiêm ngưỡng di tích lịch sử hào hùng trên cung đường 20 Quyết Thắng – minh chứng cho tinh thần bất khuất của quân dân Việt Nam, và trầm trồ trước vẻ đẹp kỳ vĩ của hệ thống núi đá vôi Phong Nha – Kẻ Bàng, di sản thiên nhiên thế giới được UNESCO công nhận.
Hành trình vượt qua hàng chục km đường rừng cheo leo đầy vất vả, nhưng sẽ được đền đáp xứng đáng. Về với bản làng Ma Coong vào dịp 16 tháng Giêng âm lịch, du khách sẽ được hòa mình vào một nghi lễ truyền thống đậm tính nhân văn và cộng đồng. Nơi đây, du khách sẽ được khám phá những nét văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc thiểu số, từ trang phục truyền thống, phong tục tập quán đến những điệu múa, bài hát dân gian đặc sắc.
Đặc biệt, du khách còn được thưởng thức những món ăn độc đáo mang hương vị núi rừng, như mật ong rừng ngọt lịm, rượu đoác mềm môi, thịt, cá suối nướng thơm lừng. Tuy nhiên, để giữ gìn sự thiêng liêng của lễ hội, du khách cần lưu ý những điều cấm kỵ của dân bản, tránh vi phạm vào những điều cấm kỵ như đặt chân xuống suối cấm hay ăn mặc hở hang. Bởi lẽ, Lễ hội đập trống Ma Coong không chỉ là lễ hội văn hóa mà còn là nghi thức tâm linh, mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với đồng bào Ma Coong.
Ngày 27/8/2019, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công bố Lễ hội đập trống của người Ma-Coong, xã Thượng Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm vui chung của người dân địa phương, đồng bào Ma-Coong và cả tỉnh Quảng Bình. Việc công nhận này không chỉ giúp gìn giữ và bảo tồn nét văn hóa độc đáo của lễ hội truyền thống mà còn là cơ hội để thu hút du khách, thúc đẩy du lịch cộng đồng và nâng cao đời sống của người dân tộc thiểu số tại đây.
Giao thương hàng hóa với bà con vùng bản.
Đời sống đồng bào Ma Coong ở biên cương phía tây Quảng Bình đã có những chuyển biến tích cực nhờ sự quan tâm của Nhà nước. Họ gìn giữ và phát huy những phong tục, tín ngưỡng truyền thống đặc sắc, đồng thời loại bỏ những hủ tục lạc hậu. Mỗi độ xuân về, tiếng trống đêm hội 16 tháng Giêng âm lịch vang vọng giữa đại ngàn, là minh chứng cho sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên, là nơi thăng hoa của tình yêu đôi lứa. Lễ hội độc đáo này đã trở thành nét văn hóa riêng biệt, đáng để khám phá của đồng bào Ma Coong giữa lòng Trường Sơn hùng vĩ.
